Tekst en onderricht 23 maart 2021
STILTE: TIJD EN PLAATS VAN ONTMOETING
Stilte als sleutel tot het ervaren van goddelijke aanwezigheid.
23 maart 2021
Charles Vergeer (1947)
“Het goddelijke bevindt zich slechts in stilte, voorbij onze werkelijkheid.”
Inleiding:
Charles Vergeer doceert filosofie en ethiek aan de Fontys Hogescholen te Eindhoven en schreef al een aardig aantal lezenswaardige boeken. Daarnaast bespreekt hij ook regelmatig boeken voor het tijdschrift Filosofie.
Op het einde van zijn studies klassieke talen en filosofie promoveerde Charles Vergeer bij Cornelis Verhoeven met een studie over de Griekse presocratische filosoof Heraclites (ca 540-480). Daarna schreef hij tal van artikelen over filologie, filosofie en literatuur, o.a. over het werk van Arthur van Schendel, De Tachtigers en Friedrich Nietzsche. De laatste jaren ging zijn interesse vooral uit naar vroeg christelijke literatuur en in het bijzonder naar het Marcus-evangelie en de geschriften van Paulus. In deze studie onderneemt hij een zoektocht naar de evolutie van het christelijk geloof en het ontstaan van de Kerk.
In het boek De kunst van de stilte benadert hij stilte als een kostbaar goed dat vandaag zeldzaam geworden is. Maar wat betekent stilte wezenlijk voor de mens? In ieder geval is stilte meer dan afwezigheid van lawaai. Als mensen zwijgen betekent dat niet onmiddellijk dat ze stil zijn. Bovendien is echte stilte niet zomaar iets dat je kan ‘maken’, laat staan opleggen aan anderen. Het is een gebeuren dat de mens overkomt, waarvoor men wel kan leren ontvankelijk te worden door te luisteren, aandachtig aanwezig te zijn en ja, ook door te zwijgen.
Zijn interesse voor de Oudgriekse filosofie en voor het Nieuwe Testament komt zeker ook aan bod. Dat laatste als hij het einde van het Marcusevangelie bekijkt. De filosoof en analyticus wordt in het boek ook soms stil en gunt de lezen momenten van stille reflectie.
Citaten:
Maar de stilte is toch niet hetzelfde als zwijgen of sprakeloos zijn. Zwijgen is een wijze van antwoorden en hoort bij de woorden zoals het sprakeloos blijven. Wie sprakeloos is, blijft steken in een wanhopig zoeken naar woorden. Maar de stilte die valt, heeft met de werkelijkheid van de woorden en de dingen niets meer te maken en gaat daaraan voorbij. De stilte voert ons in een heel ander bereik dan dat van de woorden.
De stilte is de voorwaarde voor het verschijnen van een volstrekt andere werkelijkheid. In de stilte verdwijnt elke geluid van onze luidruchtige wereld en krijgt een nieuwe wereld gestalte. Stilte is sfeer en teken van de epifanie, van komst en opstanding. In de stilte van de nacht kwam het kind en verrees de gekruisigde.
Zoals de stilte valt zonder ons toedoen, zo ook is het niet aan ons om ze zomaar te verbreken. Doorgaans laten we de stilte duren en blijven we stil zolang de stilte bij ons is. Ze moet gebroken worden op een teken, en pas dan kunnen we weer gaan spreken.
Woorden schieten wezenlijk tekort, de werkelijkheid valt niet onder woorden te brengen. Maar woorden zijn voor mensen onontbeerlijk. De goden zwijgen en ook de wijze zwijgt liever dan dat hij spreekt. Maar de wijze die alleen maar zwijgt, heeft ons niets te zeggen en is niet echt wijs. Ook de god doet het zwijgen er toe nadat hij zijn woord gegeven heeft.
Alles waarvoor de woorden ontbreken blijft onwezenlijk en onwerkelijk voor ons, maar wezen en werkelijkheid zijn pas wezenlijk en werkelijk omdat ze niet onder woorden gebracht kunnen worden. De werkelijkheid dwingt ons bijna er iets over te zeggen en haar ter sprake te brengen, maar ze laat zich nooit reduceren tot naam of dogma, formule of begrip.
Stilte is niet zomaar als bij de stenen en het stof dat stil dwarrelt. Stilte is een eigenschap van de geest, van de mens. Stilte is niet vanzelfsprekend, maar juist door het spreken kan de stilte aan bod komen.
Want dat is de echte stilte, niet het geluidloze en lege van de stenen en het stof, maar als we niet langer liefde en verlangen, leven en verdriet, pijn en waarheid, wereld en werkelijkheid onder woorden kunnen brengen en onze rusteloze geest slechts door stil te zijn tot zichzelf laten komen.
https://www.youtube.com/watch?v=53g6OWXme2o&ab_channel=LeonardoEs pinoza
Leestekst:
De stilte is een kostbaar goed maar ook een middel om de werkelijkheid in een geheel nieuw licht te plaatsen. Soms overvalt de stilte ons, soms schuilt ze ergens diep in ons. Er is een omkeer nodig als we de stilte willen bereiken. Het is niet zomaar stil, stilte is niet vanzelfsprekend, de stilte moet vallen. De stilte valt niet zomaar, noch gebeurt er dan vanzelfsprekend iets van belang.
De stilte komt nooit zomaar, noch is ze vanzelfsprekend. De stilte moet opgeroepen worden. Of ze dan echt komt, dat blijft onvoorspelbaar. Ze laat zich niet dwingen. De stilte sluimert ergens,
zoals de angst of de beelden van onze herinneringen,
onze verlangens en de vervulling ervan. Als de stilte komt, dan valt ze als de duisternis en de avond. Het licht en de dag zijn als woorden en de stem, ze komen op, de stilte valt plotseling in.
De stilte komt van elders.
De stilte kan beklemmend en drukkend worden, pijnlijk en ondraaglijk. De stille kracht van de stilte is groter dan veel gerucht en rumoer.
De stilte is niet niets, ze doet iets.
De stilte schept ruimte.
In de liturgie draagt de stilte de betekenis van aandacht geven voor de aanwezigheid van wat de werkelijkheid te boven gaat.
Stilte in de psalmen kondigt de komst van Hem aan. In de Romeinse liturgie valt maar éénmaal een lange stilte, tijdens het hoogtepunt van de eucharistieviering, de consecratie, de komst. Als de stilte valt, staan we stil bij de werkelijkheid.
(Charles VERGEER, De kunst van de stilte, Lannoo, 2008)
https://www.youtube.com/watch?v=Hvkql7vSCGw&ab_channel=ElliottWalsh